Wyszukaj

niedziela, 25 stycznia 2015

Wizerunek homoseksualisty w twórczości Dereka Jarmana na podstawie filmów: Caravaggio, Sebastiane, The last of England


                                               

Caravaggio, Sebastiane, The last of England to trzy filmy Dereka Jarmana zrealizowane w zupełnie odmiennej konwencji i stylu. Posiadają one jednak wspólny element, jakim jest wizerunek homoseksualistów na tle tematyki gender.
Derek Jarman, artysta plastyk, reżyser, scenarzysta, osoba o szerokich horyzontach, która zajęła się filmem, ponieważ stwierdziła, że stał się on dla niej ucieczką od monotonii malarstwa. Film zdaniem Jarmana ukazał mu siebie na nowo. Reżyser walczył z zastałymi w społeczeństwie Wielkiej Brytanii „skamielinami” na temat kultury homoseksualnej, dając poprzez swoje filmy wyraz buntu. „Podejmuje więc wysiłek reinterpretacji historii, systemów społecznych, kulturowych , estetycznych, kwestionując ich niepodważalność i odbierając im status idealnego wzorca. Odrzuca obowiązujące definicje podstawowych kategorii, argumentując, miedzy innymi, że seksualność jest tak nieograniczona jak morze, a konserwatywna moralność nie jest uniwersalnym prawem.”1
Jarman ukazywał w swych filmach przede wszystkim problematykę odmienności seksualnej oraz kulturowej. Próbował je uwzględnić w wielości kontekstów literackich, społeczno-kulturowych , historycznych, jak i również artystycznych. Wynajdywał w tych alternatywnych odczytaniach „kultury” wątki queerowe i to właśnie na nich się skupiał. Zgadzam się ze stwierdzeniem, że najlepiej jest odczytać pracę filmową Jarmana w kategorii całości jego kariery reżyserskiej z dużym uwzględnieniem jego biografii. Artysta bowiem uważał, iż w swoich filmach zwraca uwagę na „ja” i wszystko robi w relacji do „ mnie”, z „mojego punktu widzenia”, „co mnie się przydarzyło”, co „ja zrobiłem”. Ze swobodą wypowiada się na ten temat w wywiadzie Face 2 face, z Jeremym Isaacsem. 2 W swoich pracach starał się poprzez ścisłe odwoływanie się do kategorii różnorodności i odmienności (queer)3 stworzyć obraz swojej tożsamości buntowniczego artysty - homoseksualisty-awangardzisty. Jarman tworzył swój wizerunek artysty-geja, skrzętnie wyszukując jemu podobnych i odwołując się tym samym do homoseksualnej tradycji. Tak stało się z filmem Caravaggio z 1986 roku.


                                                        Caravaggio










Jarman nie miał pewnych dowodów na to, iż Caravaggio był gejem. W wywiadzie z J. Isaacsem twierdzi jednak, że nie wątpi w swe poprawne odczytanie dzieł artysty. Reżyser bowiem na podstawie interpretacji postaci męskich na obrazach rodzajowych bądź portretach, widząc delikatność charakterystycznego sposobu przedstawienia, stwierdził jednoznacznie, że malarz był homoseksualistą. W filmie z 1986 roku ukazany jest tylko delikatny motyw homoseksualizmu. Caravaggio, przedstawiony jako młody człowiek potrafiący sprzedać swoje ciało jak dzieło sztuki, ma jednak świadomość, że nie każdego na nie stać. Jarman ukazuje artystę jako uwielbiającego orgiastyczny tryb życia młodzieńca lubującego się w winie, o czym ma świadczyć jego autoportret przedstawiający samego malarza jako Bahusa.
Caravaggio uczący się czytać w sypialni kardynała ma na sobie luźną białą szatę i biały kwiat za uchem. Nie powiedziane jest nic wprost. Zupełnie inaczej niż dosłowne przedstawienie homoseksualizmu w nakręconym dziesięć lat wcześniej Sebastiane. Tutaj cały aspekt potraktowany jest między słowami. Caravaggio maluje mężczyzn w dość specyficzny, delikatny, można powiedzieć, erotyczny sposób. Jego zainteresowanie i miłość do Rannucia potraktowana jest w równie niecielesny, ulotny sposób. Artysta jest zafascynowany Rannuciem jako obiektem sztuki ale chce jednocześnie mieć go za darmo. Oznacza to, że chce być przez niego pokochany. Daje nam to do zrozumienia, że malarz szuka „odbicia swojej duszy”, a nie kochanka. Nie jest jasną kwestia, czy Rannucio pozuje malarzowi jedynie dla pieniędzy czy faktycznie się w nim zakochuje. Małgorzata Radkiewicz w swojej książce4 zwraca uwagę na biseksualny aspekt natury Caravaggia i na głębokie uczucie jakie łączyło obydwu mężczyzn. Uważa, że Rannucio zabija partnerkę Lenę z obawy przed utratą Caravaggia. Nie zgadzam się z tą opinią. Uważam, iż Rannucio czuł się upokorzony, iż jego ukochana chciała odejść do innego, zabił ją z czysto egoistycznych pobudek, a nie z miłości do malarza. W moim odczuciu nie był on zazdrosny o kochanka lecz o jego majątek. Tak też wytłumaczyłabym wzajemne zainteresowanie obu bohaterów gdy spotykają się po raz pierwszy w karczmie. Caravaggio widzi możliwość miłości, a Rannucio, znając upodobania malarza, widzi możliwość bogactwa.
Film ten łączy fascynacje ludzkim, a przede wszystkim męskim ciałem z perspektywy artysty-malarza, jednocześnie traktując je jako obiekt sztuki oraz obiekt seksualny.




      Sebastiane 

     
                                  
W filmie Sebastiane z 1976 roku widoczne jest uwielbienie i zafascynowanie męskim ciałem, tak podobne do fascynacji fizycznością kobiet w filmach heteroseksualnych. Widać, iż mężczyzna odarty jest całkowicie ze swojej dotychczasowej podmiotowości i staje się, jak to zazwyczaj bywa w przypadku kobiet, uprzedmiotowionym obiektem pożądania. Wiąże się to z zakwestionowaniem tożsamości płciowej. Widać w tej relacji totalne odrzucenie wzorca męskości.5 Rzecz dzieje się w starożytnym Rzymie. Sebastiane jest kapitanem straży pałacowej Dioklecjana i jego „najmilejszym” ulubieńcem, który za wstawienie się za chrześcijaninem zostaje wygnany na banicję za miasto. Film rozpoczyna się na imprezie na cześć narodzin słońca, zorganizowanej dla rodziny Dioklecjana oraz dla Sebastiane. Pierwsza scena filmu mówi na o charakterze całości. Jest ona przepełniona homoerotyzmem, choć posiada dużo elementów rytuału. Pojawia się tam na mężczyzna z obielonym całym ciałem, mocnym czerwono-czarnym makijażem oczu i umalowanymi na czerwono ustami. Ma tylko, błyszczącą przepaskę na biodrach w kolorze ust zasłaniającą jego narządy płciowe. Przepaska ma symbolizować łono. Na około w kole „kobietę” osaczają mężczyźni z wielkimi, kolorowymi sztucznymi ” męskimi genitaliami”, skacząc, ruszając się rytmicznie w koło, sugestywnie dając do zrozumienia, że chcą ją zapłodnić. Mężczyźni w konwulsyjnie wyginają swoje ciała oddając się rytualnej ekstazie. Na sam koniec w dość wulgarny sposób ukazana jest inicjacja seksualna i „kobieta” leżąca na ziemi oblewana substancją mającą imitować spermę. Obraz ten jest trywialny, kiczowaty, o typowo kampowym charakterze6. Nie można jednak Jarmanowi odmówić odważnego charakteru owej sceny, która jest idealną zapowiedzią całości filmu i jego nie do końca sprecyzowanemu „porno” charakterowi, przez artystę nazwanemu jednak homoerotyzmem.
Zbroja, jeśli już jest, nałożona jest na nagie ciało żołnierzy. W większości jednak żołnierze rzymscy przebywając na pustyni chodzą ubrani w skąpe przepaski na genitalia, prężąc się do siebie, często dotykając w miejscach intymnych. O quasi pornograficznym charakterze filmu najdobitniej świadczy scena zapasów/walki dwóch mężczyzn w oczku wodnym, mocno zabarwiona seksualnością.
Fragmentem, na który moim zdaniem należy zwrócić uwagę jest moment kąpieli Sebastiane, podglądanego przez dowódcę straży. Sebastiane ukazany jest w typowo kobiecy, erotyczny sposób. Mało jest filmów gdzie mężczyźni ukazani byliby tak jak w tym przypadku. Sposób takiego przedstawienia opiera się na zastosowaniu długich ujęć, zbliżeń bądź nawet momentami detali, pokazujących: biodro, dłoń, pierś, pośladek, nogę, grymas na twarzy ukazujący seksualną przyjemność. Ta scena idealnie podważa podmiotowość mężczyzny, ukazując go jako „przedmiot” męskich westchnień, podważa także oczywisty podział na mężczyzn i kobiety, poprzez ukazanie mężczyzny w typowo kobiecym ujęciu.
Kolejną sceną, nad którą warto się zastanowić, jest kąpiel dwojga kochanków. Tutaj Jarman, specjalnie spowalniając taśmę filmową ukazuje w sposób pompatyczny, kampowy i przejaskrawiony miłość zmysłową dwojga mężczyzn. Mężczyzna ukazany jest jako obiekt seksualny dla innych mężczyzn, ponownie zajmuje niejako rolę kobiety.
Mężczyźni spędzający czas na wygnaniu na pustyni, zajmują się trenowaniem swych umiejętności. Ćwiczą za pomocą drewnianych mieczy (typowo teatralnych rekwizytów). Tylko Sebastiane odrzuca miecz, mówiąc, że to wszystko nie ma największego sensu. Jest to moim zdaniem obalenie typowego zakorzenionego w naszej kulturze stereotypowego postrzegania mężczyzny, odrzucenie roli społecznej mężczyzny-wojownika.
Bardzo widoczne jest perwersyjne zamiłowanie do Sebastiane dowódcy straży. Dowódca gotów jest torturować żołnierza by ten tylko pragnął się z nim kochać(odwołanie do biczowania Chrystusa). Jest to kampowe ujęcie chrześcijanina umierającego w cierpieniu za miłość i oddanie do jednego boga. Film jednak pełny jest pomieszania stylów i niejednoznaczności: gorliwy chrześcijanin odprawia „taniec słońca” oddając cześć bogom hinduizmu; siedzi w koronie z zieleni wśród pasących się kóz, a patrząc na taflę wody mówi do boga w kategoriach seksualnego uwielbienia. Sebastiane umiera przebity strzałami z łuków przywiązany do pala, co również ma odwoływać się do śmierci Chrystusa na krzyżu. Te wszystkie elementy sprawiają, że film Sebastiane jest nasiąknięty elementami Kampu. Widoczna jest „(…)represyjność heteroseksualnego reżimu, która zostaje przez Jarmana zakwestionowana na poziomie narracji i w sposobie przedstawienia postaci(…).”7                              

 The last of England





Film nakręcony został w 1987 roku. Ma on zupełnie inną tematykę, skupiającą się na kwestii historycznej, próbą przeprowadzenia diagnozy współczesności. Bardzo istotnym elementem jest naznaczenie subiektywnego punktu widzenia. Film zaczyna się od ukazania samego Jarmana przeglądającego monotonnie albumy. Ujęcia te są wiążącym elementem całego filmu. Stale powtarzają się, Jarman jest jakby koordynatorem całości.
Jedynym elementem stricte homoseksualnym, ale bardzo wyraźnym w swym przekazie i dlatego moim zdaniem wartym zwrócenia nań uwagi jest scena aktu seksualnego dwóch mężczyzn, leżących na ogromnym łóżku przykrytym flagą brytyjską symbolizująca sceptycyzm wobec młodego pokolenia Wielkiej Brytanii. Wszędzie rozrzucone są puste butelki po alkoholu. Jest to podkreślenie utraty znaczenia tradycji. Prowokacyjne zestawienie symbolu narodowego i brutalnego seksu homoseksualistów ma mocno obrazoburczy wydźwięk. Mężczyźni fotografowani są ujęciem z perspektywy ptasiej, bez dużej ilości cięć, statycznie leżący jeden na drugim, odarci z jakichkolwiek elementów emocjonalnych. Oglądając tę scenę ma się wrażenie oglądania walki, zapasów (jest to częsty motyw u Jarmana, np. w Sebastiane pojawia się w scenie walki w wodzie uczestników obozu czy znęcania się strażnika nad Sebastiane, w Caravaggio w finalnej scenie gdy Caravaggio z zemsty zabija kochanka), nie mniej jednak nie da się do końca stwierdzić czy jest to gwałtowna walka czy tak wielkie erotyczne uniesienie obojga kochanków. Czuję się wyraźną sprzeczność, wewnętrzny dyskomfort widząc kontrast pomiędzy „ kochankami”. Jeden jest nagi, drugi zaś ubrany w militarne ubranie terrorysty z kominiarką na twarzy, jest całkowicie anonimowy i przerażający, nie są w stanie doświadczyć prawdziwej bliskości, „(…)niemożliwej do osiągnięcia w czasach nie dających poczucia bezpieczeństwa.”8 Ta scena w idealny sposób odzwierciedla stan psychiczny Jarmana czującego odrzucenie z powodu przyznania się do bycia homoseksualistą. Reżyser, jak i jego bohaterowie, jest jednostką niepotrafiącą się dostosować do narzuconych jej wzorców ról społecznych. Zostaje więc napiętnowany i skazany na potępienie, często gotowy i nastawiony na wewnętrzne rozdarcie i bunt. Wiele z ról społecznych przeznaczonych jest tylko dla jednej a zakazane dla drugiej płci, tak typowe rzeczy jak ubiór, zachowanie, zabawki którymi dzieci bawią się w dzieciństwie, czemu Jarman stara się przeciwstawić (np. w Caravaggio, młody artysta bawi się nożem, jest to jego rekwizyt, lecz nie przeszkadza mu to w noszeniu białego kwiatka za uchem i dość kobiecej piżamy).



Filmy Jarmana dla wielu młodych ludzi żyjących w pokoleniu artysty , a zapewne także i dziś, stają się uzupełnieniem „ pustej przestrzeni w kwestii gejowskiej, stając się dla wielu osób rodzajem punktu odniesienia”.9 Jarman poprzez swoje filmy wychodzi z ukrycia, podkreśla inność, odmienność seksualną swoich bohaterów z którymi często się identyfikuje, nadając im nierzadko i nie przez przypadek swoje własne cechy. Jego prace są „performatywnym aktem samo-ujawnienia”10, wejściem w tożsamość innego, obcego, odmieńca-homoseksualisty. Akt ten staje się jednocześnie podważeniem całej teorii tożsamości płciowej odrzucającym jednoznaczny podział na kobiety i mężczyzn. Jarman filmy swe kierował do podobnych sobie ale także do tych, jak powiadał sam reżyser, z najbardziej zacofanymi poglądami na homoseksualizm w Europie. Czasami, jak w The last of England, tylko „muskał” tematykę homoseksualną, bardziej traktując ją z perspektywy symbolicznej, w przypadku jednak Caravaggia opierał na tej tematyce całość filmu, w Sebastiane zaś, ukazał czysty, brutalny aspekt seksualności. Trzeba jednak pamiętać, że to Sebastiane był filmem najwcześniejszym z wymienionych i stanowisko Jarmana w ukazywaniu homoseksualizmu znacznie zmieniło się do roku 1986 w którym powstał Caravaggio, gdzie ukazana jest czysta i subtelna homoerotyka.

Granica pomiędzy męskością i kobiecością niewątpliwie ulega dziś zatarciu. Tożsamość płciowa staje się coraz bardziej zależna od nas samych. Heteroseksualizm przybiera „jedną z” form orientacji, a nie jedyną bądź dominującą nad innymi. Jarman poprzez przebieranki i maskarady (np. w The last of England, przebrany mężczyzna w przerysowanym stroju baletnicy, nienaturalnie tańczący w złamanej konwencji baletu) dokonuje przesunięcia znaczeń (m.in. poprzez ubiór, który traci funkcję przypisywania ludzi do płci) tworzy zmienione wizerunki płciowe, kwestionując tym samym porządek zastały w umysłach społeczeństwa, które odrzuciło jego jako odmieńca.



Autor tekstu: K. Wójcik dla Kreatywnepiny.pl
Treść tekstu jest chroniona prawami autorskimi, jakiekolwiek wykorzystanie tekstu w celach nieznanych autorce będą skutkować wezwaniem do zapłaty oraz przesłaniem informacji do najbliższego sądu rejonowego w celu uzyskania odszkodowania;
Czytelniku: szanuj cudzą pracę i przestrzegaj praw autorskich!

Jesli chcesz wykorzystać ten bądź inny tekst znajdujący się na stronie, użyj zakładki kontakt i prześlij swoją propozycję dla autora.

Bibliografia tekstu oraz odnośniki:

1 Derek Jarman: portret indywidualisty, Małgorzata Rodowicz, Kraków 2003, str9
2 Derek Jarman: Portret indywidualisty, Małgorzata Radkiewicz, Kraków 2003, str 8
3 Odmienność/odmieniec; „(…) oddaje zarówno charakter samego terminu, jak i typu teorii, do których się odnosi. Refleksja queerowa kładzie nacisk na odmienność od dominującego dyskursu przymusowej heteroseksualności”.( j.w.str10, str14); pojęcie queer jest ściśle związane z pojęciem gender
4 Derek jarman: portret indywidualisty, Małgorzata Radkiewicz, Kraków 2003
5 Gender a seksualność, Stevi Jackson [w:] Gender w kinie europejskim i mediach pod red. Elżbiety Ostrowskiej, Kraków 2001
6 Sam D. Jarman mówi o Kampie w swojej twórczości; jest to niewątpliwie zabieg kampowy
7 Derek Jarman, portret indywidualisty, Małgorzata Rodowicz, Kraków 2003,str.14,15
8 Derek jarman: portret indywidualisty, Małgorzata Radkiewicz, str.73
9 Derek jarman: portret indywidualisty, Małgorzata Radkiewicz, str.11

10 Derek jarman: portret indywidualisty, Małgorzata Radkiewicz, str.14

11. Fotografie: źródło: www.google.com

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz